Końcówka to końcowa część gry w przebiegu partii szachowej, która zazwyczaj następuje po grze środkowej. Przejście z gry środkowej do gry końcowej może być wszakże bardzo stopniowe lub wręcz przeciwnie, może następować gwałtownie, np. po masowej wymianie pionów i figur jeszcze w fazie debiutu. Istotnie, w końcowej fazie gry nie ma już zbyt wielu pionów i figur na szachownicy, co upraszcza analizę w niektórych typach końcówek, podczas gdy w innych, pozycja może być nadal bardzo złożona, przynajmniej dla człowieka. Strategiczne rozważania w końcówkach różnią się od spotykanych w grze środkowej i debiucie. Przede wszystkim, piony są znacznie ważniejsze, ponieważ często mają realną szansę na awans na hetmana, czyli najsilniejszą figurę, która zwykle decyduje o wyniku gry. Co ciekawe, król staje się bardzo silną figurą w grze końcowej, często walczącą aktywnie na środku szachownicy lub współpracującą w matowaniu króla przeciwnika (patrz diagram).

!!! ZŁOTA REGUŁA KOŃCÓWEK !!!

Końcówki można podzielić na kilka kategorii w zależności od tego jakie figury lub pionki pozostały na szachownicy, a także ze  względu na statystyczne prawdopodobieństwo pojawienia się ich w grze praktycznej:

• Maty podstawowe
• Król i dwie wieże przeciwko królowi
• Król i hetman przeciwko królowi
• Król i wieża przeciwko królowi
• Król i dwa gońce przeciwko królowi
• Król, goniec i skoczek przeciwko królowi (wysoki stopień trudności!)
• Król i pionek przeciwko królowi
• Król i hetman przeciwko królowi i wieży (wysoki stopień trudności!)

• Króle i piony

• Skoczek i piony

• Goniec i piony

• Goniec przeciwko skoczkowi (z pionami)

• Wieża i piony

• Hetman i piony

• Wieża przeciwko figurze lekkiej

• Dwie figury lekkie przeciwko wieży

• Hetman przeciwko dwóm wieżom

• Hetman przeciwko wieży i figurze lekkiej

• Figura przeciwko pionom

• Końcówki bezpionowe

Bazy końcówek szachowych

Komputerowe bazy danych zawierające pozycje końcówek szachowych zwane są popularnie "Bazami końcówek szachowych". Zawierają one pozycje gry końcowej dogłębnie przeanalizowane pod kątem ostatecznego rozstrzygnięcia (wygrana, przegrana lub remis), liczby ruchów niezbędnych do rozstrzygnięcia jak również najlepszego ruchu w danej pozycji. Bazy końcówek szachowych są używane przez szachowe programy komputerowe w celu zwiększenia ich efektywności i szybkości analizy końcowych pozycji szachowych. Bazy końcówek szachowych są tworzone na zasadzie analizy retrospektywnej, tzn. wstecznej analizy końcowych pozycji matowych.

Do roku 2005, przeanalizowano wszystkie pozycje szachowe złożone z maksymalnie 6 bierek (z dwoma królami włącznie). Do sierpnia 2012, bazy końcówek zawierały już wszystkie pozycje złożone z maksymalnie 7 bierek (pozycje z samotnym królem przeciwko królowi i pięciu bierkom pominięto uznając je za "raczej oczywiste", Wikipedia). Wielu sławnych matematyków i programistów komputerowych pracowało nad rozwikłaniem końcówek szachowych, m.in. Ken Thompson, Eugene Nalimov, Ronald de Man, który stworzył bazy końcówek Syzygy, jak również Vladimir Makhnychev i Victor Zakharov z Badawczego Centrum Komputerowego Uniwersytetu Moskiewskiego, którzy użyli superkomputera Łomonosow (78.660 rdzeni; 99.489 GB RAM) aby przeanalizować wszystkie końcówki 7-bierkowe (2 króle + 5 bierek). Jak można się domyślić, tak rozbudowana baza końcowych pozycji szachowych zajmuje wiele miejsca na dysku. Bazy końcówek Łomonosowa zawierają precyzyjną ocenę pozycji (remis lub wszystkie posunięcia prowadzące do mata) dla wszystkich końcówek złożonych z nie więcej niż 7 bierek na szachownicy. Całkowita liczba  pozycji w bazie końcówek wynosi ponad 500 bilionów (500 000 miliardów). Rzeczywista liczba analogicznych pozycji jest kilkukrotnie większa, z tym że można je uzyskać na zasadzie odbicia lustrzanego lub obrotu szachownicy, w związku z czym nie ma potrzeby powielania ich na dysku.

Poniższa tabela podsumowuje obecny status analizy koncówek szachowych podając jednocześnie wymaganą przestrzeń dyskową (za Wikipedią).

 !!! MAT w 549 RUCHACH !!! 

[Wydarzenie "Bazy końcówek Łomonosowa"]

[Miejsce "Badawcze Centrum Komputerowe Uniwersytetu Moskiewskiego"]

[Data "sierpień, 2012"]

[Runda "1"]

[Białe "Łomonosow"]

[Czarne "Łomonosow"]

[Wynik "1-0"]

[Układ "1"]

[FEN "1n1k4/6Q1/5KP1/8/7b/1r6/8/8 w - -"] 
Możesz skopiować zapis pozycji FEN i wkleić do ulubionego programu szachowego w celu wykonania analizy porównawczej.

Białe zaczynają i wygrywają! Czy myślisz, że jesteś w stanie znaleźć mata w 549 ruchach?! Spróbuj jeśli masz dość odwagi pamiętając, że w powyższej pozycji jest tylko jeden wygrywający ruch białych!  

Możesz sprawdzić swoje rozwiązanie klikając poniższy link. Znajdziesz tam również pełny zapis rozwiązania w standardowej notacji szachowej.

 Rozwiązanie zadania "Mat w 549"