Rodzajnik nieokreślony
W języku niemieckim rozróżnia się dwa rodzajniki nieokreślone: ein – dla l. poj. rodzaju męskiego i nijakiego oraz eine – dla l. poj. rodzaju żeńskiego. Najczęściej rodzajników tych używa się, gdy mówi się o czymś po raz pierwszy, np. po wyrażeniu es gibt (jest, są, znajduje się):
Es gibt ein Auto auf der Straße. = Na ulicy jest samochód.
Rodzajnik nieokreślony ein- w j. niemieckim odpowiada, zasadniczo rzecz ujmując, rodzajnikowi nieokreślonemu a w j. angielskim, chociaż dosłownie może również znaczyć "jeden".
| Rodz. męski | Rodz. nijaki | Rodz. żeński | |
|---|---|---|---|
| Nominativ | ein | ein | eine |
| Genitiv | eines | eines | einer |
| Dativ | einem | einem | einer |
| Akkusativ | einen | ein | eine |
Te same końcówki stosuje się dla negatywnego rodzajnika nieokreślonego kein- (żaden, żadna, żadne) oraz zaimków dzierżawczych, takich jak mein- (mój, moja, moje), dein- (twój, twoja, twoje), sein- (jego), ihr- (jej oraz ich), unser- (nasz, nasza, nasze), euer/eur- (wasz, wasza, wasze), Ihr- (Pana, Pani, Państwa, zawsze pisane wielka literą).
Rodzajnik określony
Odmianę rodzajnika określonego, odpowiadającego rodzajnikowi określonemu the w j. angielskim, przedstawia poniższa tabela.
| Rodz. męski | Rodz. nijaki | Rodz. żeński | Liczba mnoga | |
|---|---|---|---|---|
| Nominativ | der | das | die | die |
| Genitiv | des | des | der | der |
| Dativ | dem | dem | der | den |
| Akkusativ | den | das | die | die |
Wyróżnia się trzy niemieckie rodzajniki określone: der – rodzajnik rodzaju męskiego, die – jest to rodzajnik oznaczający rodzaj żeński, das – rodzajnik rodzaju nijakiego oraz die – rodzajnik oznaczający liczbę mnogą (odmieniany przez przypadki inaczej niż rodzajnik die dla rodzaju żeńskiego). Rodzajników określonych używa się, gdy się mówi o danej rzeczy po raz kolejny (za pierwszym razem – rodzajnika nieokreślonego!). Gdy w poprzednim zdaniu mówiło się o ein Mann (jakimś mężczyźnie), mówiąc o nim znowu, powiemy już der Mann (ten mężczyzna). Szczególną rolę w języku niemieckim pełni rodzajnik die. Oznacza on nie tylko rodzaj żeński. Używa się go również, gdy mówi się o rzeczach w liczbie mnogiej (der Mann ([ten] mężczyzna), ale die Männer ([ci] mężczyźni).
Rodzajnika określonego używa się również, gdy mówi się o rzeczach jedynych na świecie, niepowtarzalnych (Księżyc, Słońce), przy większości nazw geograficznych (góry, rzeki, morza) oraz przy nazwach krajów o rodzaju innym niż nijaki lub występującymi w liczbie mnogiej (die Bundesrepublik Deutschland, der Iran, die Vereinigten Staaten).
Zaimki wskazujące, takie jak (dies-, jen-) (ten, ta, to; tamten, tamta, tamto) i względne (welch-) (który, która, które) oraz jed- (każdy, każda, każde), manch- (wiele) i solch- (taki, taka, takie) przyjmują podobne końcówki jak rodzajniki określone:
| Rodz. męski | Rodz. nijaki | Rodz. żeński | Liczba mnoga | |
|---|---|---|---|---|
| Nominativ | -er | -es | -e | -e |
| Genitiv | -es | -es | -er | -er |
| Dativ | -em | -em | -er | -en |
| Akkusativ | -en | -es | -e | -e |
Rodzajnik zerowy
Rodzajnik zerowy, a właściwie przedimek zerowy, jest sztucznym terminem lingwistycznym, określającym sytuację, w której nie stosuje się rodzajnika. Rodzajnik zerowy występuje, gdy nie stosuje się rodzajnika, chociaż wynikałoby to ze struktury zdania. Kiedy "nie" używa się rodzajnika (czyli używa się rodzajnika zerowego):
- przed Herr (Pan) oraz Frau (Pani), przed tytułami zawodowymi i naukowymi (np. Professor) oraz szlacheckimi (Herzog, Prinz) i nazwami pełnionych funkcji (Präsident), gdy wyrazy te występują przed nazwiskiem
- przed większością nazw państw i miast (tj. przed tymi, które posiadają rodzaj nijaki)
- przed nazwami narodowości i zawodów (profesji) w orzeczniku
- gdy mówi się o materiałach, z których coś jest wykonane (po przyimku aus, np. aus Papier = "z papieru")
- po liczebnikach głównych
- po zaimkach nieokreślonych, np. viel (dużo), wenig (mało), etwas (trochę)
- po zaimkach dzierżawczych, np. mein (mój)
- gdy mówimy o jednostkach miary (ilość, waga, objętość).
